SPZOZ to akronim oznaczający Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej. Jest to szczególna forma organizacyjno-prawna jednostek służby zdrowia, która obowiązywała w polskim systemie ochrony zdrowia przez 20 lat.
Definicja i charakterystyka prawna
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej stanowił jednostkę sektora finansów publicznych, której głównym zadaniem było udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. SPZOZ-y funkcjonowały na podstawie ustawy z 1991 roku o zakładach opieki zdrowotnej, która została zastąpiona 1 lipca 2011 roku nową regulacją.
Kluczową cechą SPZOZ-ów była ich samodzielność finansowa. Oznaczało to, że placówki te prowadziły własną gospodarkę finansową, zawierały umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia i odpowiadały za swoje zobowiązania tylko własnym majątkiem, a nie majątkiem organu założycielskiego. Jednocześnie pozostawały jednostkami publicznymi, co oznaczało kontrolę ze strony organów założycielskich.
Podmioty uprawnione do prowadzenia
SPZOZ mógł założyć wyłącznie podmiot publiczny. W praktyce organami założycielskimi były głównie jednostki samorządu terytorialnego – gminy, powiaty i województwa. Minister zdrowia także posiadał uprawnienia do tworzenia takich placówek, szczególnie w przypadku szpitali o znaczeniu ponadregionalnym.
Organ założycielski sprawował nadzór właścicielski nad SPZOZ-em, w tym powoływał i odwoływał dyrektora oraz kontrolował działalność finansową jednostki.
Przekształcenia i obecny status
Od 2011 roku obowiązuje zakaz tworzenia nowych SPZOZ-ów. Ustawa o działalności leczniczej wprowadzała stopniowe przekształcenia istniejących zakładów w inne formy prawne. Podmioty publiczne mogły przekształcać SPZOZ-y w spółki kapitałowe, samodzielne publiczne jednostki organizacyjne lub przekazywać je podmiotom prywatnym.
Proces przekształceń miał na celu zwiększenie efektywności funkcjonowania placówek medycznych oraz ograniczenie zadłużenia sektora publicznego w ochronie zdrowia. W praktyce jednak transformacje napotykały na liczne problemy, a przekształcenia wielu zadłużonych SPZOZ-ów w spółki prawa handlowego często nie rozwiązywały ich problemów finansowych, przenosząc je jedynie w inne ramy prawne. Mimo to wiele SPZOZ-ów nadal funkcjonuje, szczególnie w mniejszych ośrodkach, gdzie przekształcenia okazały się trudne do przeprowadzenia.
Znaczenie w systemie ochrony zdrowia
SPZOZ-y przez lata stanowiły podstawę polskiego systemu ochrony zdrowia. Zapewniały dostęp do świadczeń medycznych w ramach publicznego systemu finansowania, szczególnie w obszarach mniej atrakcyjnych komercyjnie. Ich funkcjonowanie umożliwiało realizację zadań z zakresu zdrowia publicznego, które podmioty prywatne mogłyby uznać za nieopłacalne.
Dziś, choć ich rola maleje na rzecz innych form organizacyjnych, SPZOZ-y nadal pozostają istotnym elementem mapy placówek medycznych w Polsce, szczególnie w kontekście zapewnienia równego dostępu do opieki zdrowotnej na obszarach o gorszej sytuacji demograficznej i ekonomicznej.
dsai, Zdjęcie dodane przez Gustavo Fring z Pexels